การทำความเข้าใจความแตกต่างระหว่าง 'ภาษาพูด' และ 'ภาษาเขียน' มีความสำคัญอย่างมากในการสื่อสารในชีวิตประจำวัน เพราะช่วยให้เราสามารถพูดและเขียนภาษาไทยได้เหมาะสมกับกาลเทศะและจุดมุ่งหมาย 

ภาษาพูดและภาษาเขียน

ภาษาพูดหรือภาษาปาก หมายถึง ภาษาที่ใช้ในชีวิตประจำวัน ใช้พูดคุยกับคนสนิทหรือคนเฉพาะกลุ่ม มักเป็นภาษาระดับไม่ทางการ มีคำแสลง คำตัด คำไม่สุภาพ อาจมีการใช้คำสำนวนเปรียบเทียบเพื่ออธิบายหรือแสดงอารมณ์รวมอยู่ด้วย เช่น เขาโกรธเป็นฝืนเป็นไฟ, ผู้หญิงคนนั้นใจยักษ์ใจมาร  

ภาษาเขียน ลักษณะมีระเบียบแบบแผนตามหลักภาษา เรียบเรียงประโยคถูกต้องสวยงาม มีการประดิษฐ์ถ้อยคำให้สละสลวย ใช้ภาษาระดับกึ่งทางการขึ้นไป มีคำสุภาพ คำศัพท์วิชาการ คำบัญญัติ มักใช้ในงานเขียนเชิงวิชาการ หรือ พิธีการต่าง ๆ

เปรียบเทียบระหว่าง ภาษาพูด และ ภาษาเขียน

ภาษาพูด: เพื่อนผมเล่นเกมอ่อนมาก ผมเป็นคนแบกเพื่อนตลอดเลย  

ภาษาเขียน: เพื่อนเล่นเกมไม่เก่ง ผมต้องคอยดูแลเพื่อนตลอด  

ภาษาพูด: นางงามคนนั้นตอบคำถามปังมาก 

ภาษาเขียน: นางงามคนนั้นตอบคำถามได้ดีมาก  

ภาษาพูด: หลังเลิกเรียนจะไปไหน  

ภาษาเขียน:  หลังเลิกเรียนจะไปที่ไหน  

ภาษาพูด: มีไรให้ช่วยป่าว  

ภาษาเขียน: มีอะไรให้ช่วยหรือไม่ 

ระดับภาษา  

ระดับภาษา หมายถึง การลดหลั่นของถ้อยคำตามความเหมาะสมของฐานะของบุคคล ระดับความสัมพันธ์ และกาลเทศะ ซึ่งเราสามารถแยกความแตกต่างระหว่าง ‘ภาษาพูด’ และ ‘ภาษาเขียน’ ได้จากการสังเกตระดับภาษาที่ใช้ได้ โดยในภาษาไทยที่มีทั้งหมด 5 ระดับ ดังนี้ 

• ภาษาระดับพิธีการ (ภาษาเขียน) หมายถึง ภาษาที่มีระเบียบแบบแผน ถูกต้องตามหลักไวยากรณ์ มีการประดิษฐ์คำให้สละสลวย ประณีต ใช้ในโอกาสสำคัญต่าง ๆ เช่น การรายงานในราชพิธี วรรณกรรมชั้นสูง  

• ภาษาระดับทางการ (ภาษาเขียน) หมายถึง ภาษาที่ถูกต้องตามหลักไวยากรณ์ เน้นการสื่อสารถูกต้อง ตรงประเด็น กระชับ มักใช้ในโอกาสที่เป็นทางการ เช่น ประกาศ หรือ จดหมายราชการ 

• ภาษาระดับกึ่งทางการ (ใช้ได้ทั้งภาษาเขียนและภาษาพูด ขึ้นอยู่กับสถานการณ์) หมายถึง ภาษาที่ไม่เคร่งครัดแบบแผน แต่ยังคงความสุภาพ อาจมีคำพูดเป็นกันเองรวมอยู่ในบทสนทนาด้วย มักใช้ในการเสวนา อภิปราย การพูดบรรยายในห้องประชุมขนาดย่อม  

• ภาษาระดับไม่เป็นทางการ (ภาษาพูด) หมายถึง ภาษาที่ใช้สื่อสารกันในชีวิตประจำวัน มักใช้ถ้อยคำเข้าใจง่าย แต่ยังคงความสุภาพ ใช้สนทนากับบุคคลที่ไม่สนิท หรือ ในรายการบันเทิง บทความ นิตยสาร 

• ภาษาระดับกันเอง (ภาษาพูด) หมายถึง ภาษาที่ไม่คำนึงถึงระเบียบแบบแผน มักใช้ในบทสนทนากับคนสนิท สนทนาเรื่องส่วนตัว มีคำไม่สุภาพ คำแสลง คำตัด รวมอยู่ด้วย 

เมื่อทำความเข้าใจถึงความแตกต่างระหว่างภาษาพูดกับภาษาเขียนแล้ว สามารถไปร่วมพิชิตโจทย์ภาษาไทยในรื่องภาษาพูด ภาษาเขียนกันต่อ กับ ครูแจ็ค โชคอำนวย เอี่ยมนเรพร ในรายการ ห้องเรียนติวเข้ม ม.ต้น ทางเว็บไซต์ ALTV ช่อง 4 ทีวีเรียนสนุก