เคยได้ยินกันไหม คำพูดที่ว่า “ถ้าหากผึ้งได้หายไปจากโลกใบนี้ มนุษย์จะมีชีวิตอยู่ได้ไม่เกินสี่ปี” จะเป็นไปได้ยังไง? ว่ากันว่าผึ้งเป็นสัตว์ที่เป็นมีความสำคัญต่อโลก สิ่งมีชีวิตทุกชนิดต้องพึ่งพาเจ้าตัวจิ๋วนี้ทั้งหมด และทุกอย่างเกี่ยวข้องกันอย่างไม่น่าเชื่อ มาดูกันดีกว่าว่า “ผึ้ง” มีความมหัศจรรย์มากกว่าที่เราคิดขนาดไหน 

ผึ้งก็มีบทบาทหน้าที่ในรัง!

ผึ้งจัดได้ว่าเป็นสัตว์สังคม เนื่องจากจะต้องอยู่รวมกันเป็นฝูง ไม่สามารถอยู่ตัวเดียวได้ ผึ้งแต่ละชนิดจะทำหน้าที่ของตัวเองโดยที่ไม่ยุ่งเกี่ยวกันอย่างชัดเจนและขันแข็ง เราสามารถแยกชนิดของผึ้งไว้ได้ 3 แบบ

• นางพญาผึ้ง จะมีลักษณะที่ใหญ่กว่าผึ้งตัวอื่น เพราะได้กินนมผึ้งตั้งแต่แรกเกิดและจะได้กินไปตลอดชีวิต ที่ขาไม่มีตัวเก็บเกสร และไม่มีต่อมผลิตไขผึ้ง มีหน้าที่อย่างเดียวคือการวางไข่ นางพญาผึ้งหนึ่งตัวสามารถวางไข่ได้ครั้งละประมาณ 1,500-2,000 ใบ ซึ่งหลังจากวางไข่ก็จะมีความเชื่องช้าลง โดยปกติแล้วนางพญาผึ้งมีชิวิตอยู่ได้ 1-2 ปี หรือผึ้งนางพญาบางตัว อาจอยู่ได้นานถึง 3 ปี และมากสุดถึง 7 ปีเลยทีเดียว
• ผึ้งตัวผู้ มีหน้าที่เดียวคือผสมพันธุ์ แต่มีจำนวนน้อยที่จะได้ผสมกับนางพญา สามารถผสมพันธ์ุได้หลังจาก 16 วัน เมื่อผสมพันธุ์เสร็จก็จะตกลงมาตาย ผึ้งตัวผู้ไม่ต้องทำงานหรือออกไปหาอาหาร ไม่มีเหล็กใน เมื่อมีอาหารเหลือน้อย หรือไม่ได้ผสมพันธุ์กับนางพญา ก็จะถูกไล่ออกไปจากรัง มีอายุประมาณ 1-2 เดือน
• ผึ้งงาน เป็นผึ้งตัวเมีย มีขนาดเล็กที่สุด แต่มีจำนวนมากที่สุด มีเหล็กในเพื่อใช้สู้กับศัตรู ไม่สามารถวางไข่ได้ มีรูปร่างคล้ายกับนางพญาผึ้งแต่ตัวเล็กกว่า เนื่องจากได้รับนมผึ้งเพียง 3 วัน มีอายุประมาณ 2-5 เดือน มีหน้าที่ในการหาอาหาร เลี้ยงดูตัวอ่อน ดูแลรัง ทำหน้าที่ทุกอย่างเพื่อดูแลพวกผึ้ง และเพื่อดูแลประชากรผึ้งทั้งหลาย ผึ้งประเภทนี้จะใช้เหล็กในต่อยศัตรูเพื่อปล่อยพิษออกมาได้ แต่น่าเสียดายที่หลังจากปล่อยเหล็กในออกไปแล้ว ผึ้งตัวนั้นก็จะตายเนื่องจากผึ้งจะไม่สามารถดึงเหล็กในออกมาได้ และหากดึงแรงเกินไป เหล็กในที่ติดกับอวัยวะในท้องก็จะหลุดออกมาและทำให้มันตายนั่นเอง

เรื่องราวสุดมหัศจรรย์ของผึ้ง

• รังผึ้ง คือสถาปัตยกรรมที่น่าทึ่ง โดยเฉพาะรูปทรงหกเหลี่ยมอันสมบูรณ์แบบ ที่นอกจากจะทำให้ไม่มีช่องว่างระหว่างห้อง ยังทำให้เปลืองแรงน้อยลงเพราะใช้ผนังห้องร่วมกัน ใช้ขี้ผึ้งน้อยลง และสามารถทำให้เก็บน้ำผึ้งได้มากกว่า
• ผึ้งมีภาษาเฉพาะตัว การที่เห็นผึ้งบินวนไปวนมาไม่ได้หมายความว่าผึ้งกำลังเล่นตลก แต่มันกำลังสื่อสารกันต่างหาก เช่น การเต้นรำเป็นวงกลมของผึ้ง คือการสื่อสารว่าอาหารอยู่ภายในรัศมี 100 เมตร แต่ถ้าผึ้งเต้นแบบส่ายท้อง แปลว่าอาหารอยู่ไกลกว่า 100 เมตร
• ผึ้งขยันที่สุด เพราะทำงานวันละ 23 ชั่วโมง! เป็นเรื่องปกติที่เวลาเหนื่อยแล้วเราก็จะต้องพักผ่อน แต่รู้หรือไม่ว่าผึ้งแทบไม่เคยนอนหลับเลย เวลาที่พวกมันอยู่นิ่ง ๆ ไม่ได้หมายความว่าพวกมันหลับ เพียงแต่ไม่ขยับปีกและตัวเฉย ๆ แต่ผึ้งไม่นอนหลับเลยจริงหรือ? คำตอบคือไม่ใช่ ผึ้งสามารถนอนหลับได้ แต่สามารถหาดูได้ยาก เพราะผึ้งนอนหลับเพียงแค่ 30 นาทีเป็นอย่างมาก หรือนานที่สุดเพียงแค่ 1 ชั่วโมงเท่านั้น
• ผึ้งจมูกดีกว่าสุนัข ถึงแม้สุนัขเป็นสัตว์ที่จมูกดีมาก แต่รู้หรือไม่ว่าผึ้งมีประสาทการรับกลิ่นที่มากกว่าสุนัขซะอีก ผึ้งมีประสาทการรับกลิ่นมากถึง 170 ชนิด ซึ่งสามารถรับกลิ่นได้ดีกว่าสุนัขถึง 50 เท่า!

ผึ้งคือแชมป์ของการผสมเกสรดอกไม้

ดอกไม้และพืชที่ถือว่าเป็น ¾ ของอาหารทั่วโลก ล้วนได้รับการผสมเกสรจากแมลงหลายชนิด รวมไปถึง “ผึ้ง” การผสมเกสรเป็นการขยายพืชพันธุ์ ซึ่งทำได้จากการที่เหล่าผึ้งออกไปเก็บน้ำหวานจากดอกไม้ ละอองเรณูก็จะติดตามตัวผึ้งไปด้วย เมื่อไปเก็บดอกไม้จากดอกอื่นต่อ ละอองที่ติดอยู่ตามตัวผึ้งก็จะร่วงหล่นลงไป ทำให้เกิดการผสมเกสรขึ้นมา ผึ้ง 1 ตัวบินไปมาระหว่างดอกไม้เป็น 100 ดอก และออกทำงานครั้งนึงเป็นฝูงใหญ่ ผืนป่าและต้นไม้จึงได้แรงงานตัวจิ๋วที่แสนขยัน ในการช่วยกระจายและผสมพืชพันธุ์อย่างมหาศาล

ผึ้ง คือตัวบอกความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ป่า ถึงแม้ว่าแมลงหลายชนิดจะสามารถทำหน้าที่ผสมเกสรได้ แต่ผึ้งเป็นแมลงที่ผสมเกสรได้ดีที่สุด คือ 1 ใน 3 ของดอกไม้ทั้งโลก ถ้าขาดผึ้งไป การผสมเกสรก็จะลดลงมาก พืชก็จะลดลงเรื่อย ๆ เมื่อไม่มีพืช สัตว์กินพืชก็จะได้รับผลกระทบ สัตว์ที่กินสัตว์ก็จะได้รับผลกระทบอีกที ท้ายที่สุดแล้ว ทุกอย่างก็จะพังลง เพียงแค่ไม่มี “ผึ้ง” อยู่บนโลก และสิ่งที่ทำร้ายการทำงานของผึ้งก็คือการใช้ยาฆ่าแมลง การรมควัน และการเปลี่ยนพื้นที่ป่าให้กลายเป็นพื้นที่การเกษตรขนาดใหญ่ ในปัจจุบันจำนวนผึ้งได้ลดลงมากถึง 90% ซึ่งถือว่าลดลงเกินกว่าครึ่ง ถึงจะมีการรณรงค์การงดใช้ยาฆ่าแมลงกับดอกไม้และพืชลงแล้ว แต่ปัจจัยอื่นอย่างการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ ก็สามารถทำให้จำนวนของผึ้งลดลงได้

1.น้ำผึ้ง หรือน้ำหวานจากดอกไม้ที่มาจากผึ้ง น้ำผึ้งจะมีกลิ่นและสีที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับดอกไม้ที่ผึ้งไปเก็บมา ในรวงผึ้งก็มีน้ำผึ้งอยู่ในนั้น เราสามารถนำมากินได้เช่นกัน นอกจากน้ำผึ้งจะหวานอร่อยแล้ว ก็ยังมีประโยชน์มากมายอีกด้วย ไม่ว่าจะเป็นการช่วยให้นอนหลับได้ดีขึ้น การต้านอนุมูลอิสระ หรือจะเป็นการช่วยลดอาการเจ็บคอ นอกจากเราจะใช้น้ำผึ้งเพื่อกินแล้ว ยังมีบริษัทมากมายใช้น้ำผึ้งในเครื่องสำอางอีกด้วยนะ

2.นมผึ้ง หรือที่เรามักจะได้ยินกันว่ารอยัลเจลลี่ (Royal Jelly) นมผึ้งเป็นอาหารของนางพญาผึ้งและตัวอ่อน เหตุผลที่ชื่อนมผึ้งเพราะมีสีขาวครีม เนื้อสัมผัสคล้ายกับนมข้นหวาน แต่ถึงอย่างนั้นนมผึ้งก็มีรสชาติที่ค่อนข้างเผ็ด มีคุณค่าทางอาหารที่สูง มักจะเห็นได้บ่อยในรูปแบบของเครื่องสำอางและอาหารเสริมเพื่อให้ง่ายต่อการรับประทาน

3.เกสรผึ้ง ได้มาจากผึ้งงานที่ออกไปเก็บน้ำหวานและผสมเกสร เป็นเกสรตัวผู้ของดอกไม้ มีลักษณะเป็นละอองเหมือนกับแป้งฝุ่น เป็นอาหารของผึ้งในตอนที่ขาดแคลนอาหาร มีโปรตีนและวิตามินต่าง ๆ อยู่มาก และมีงานวิจัยว่าเกสรผึ้งสามารถช่วยในการเจริญเติบโตของเนื้อเยื่อและผิวหนังได้

4.ไขผึ้ง หรือ ขี้ผึ้ง เป็นสารที่ได้มาจากต่อมไขผึ้ง ใช้ในการสร้างรวงผึ้ง มีสีขาว แต่สีจะเปลี่ยนหากมีน้ำผึ้งหรือเกสรติดมาด้วย เรามักจะใช้ไขผึ้งในเครื่องสำอางและยาเป็นส่วนมาก เช่น ลิปสติก แชมพู ครีม หรือยาหม่อง และไขผึ้งยังเอามาทำเทียนได้อีกด้วย

5.พรอพอลิส ผึ้งใช้เพื่อซ่อมรัง และอุดรอยรั่วต่าง ๆ นอกจากนี้ยังใช้หุ้มศัตรูที่ถูกผึ้งฆ่าตายในรัง แต่ไม่สามารถขนออกไปได้ เพื่อป้องกันเชื้อโรคที่อาจมาจากสัตว์ตัวนั้น พรอพอลิสสามารถฆ่าเชื้อได้ มักจะเป็นส่วนผสมในแชมพู ครีมนวด และพรอพอลิสมักจะนำไปกิน อาจกินเพียงอย่างเดียวหรือผสมกับผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ของผึ้ง เพื่อประโยชน์ที่มากขึ้น

6.พิษผึ้ง เวลาที่ผึ้งต่อย ก็มักจะปล่อยพิษออกมาทางเหล็กใน พิษผึ้งสามารถใช้ได้ในทางการแพทย์ แต่บางคนก็อาจเกิดอาการแพ้อย่างรุนแรงได้ การจะใช้พิษผึ้งจะต้องมีความระวังอย่างมาก และควรมีความเชี่ยวชาญในการใช้

เห็นกันแล้วหรือยังว่าถึงแม้ผึ้งจะเป็นสัตว์ที่ตัวเล็กน่ารัก แต่ผึ้งก็เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้ระบบนิเวศสมบูรณ์มากขึ้น! เรียกได้ว่าเป็นสัตว์ที่จิ๋วแต่แจ๋ว  ลองคิดดูสิ.. หากไม่มีผึ้ง เราจะสามารถอยู่ได้จริงหรือ ? ถ้าไม่มีผึ้ง อาหารและยาบางชนิดอาจจะไม่เกิด พืชบางอย่างอาจไม่มี อาหารของเราจะค่อย ๆ หายไป ถ้าหากผึ้งตาย พวกเราก็อาจจะตายตามไปด้วย

หากต้องการชมสารคดีและเรียนรู้เกี่ยวกับผึ้งมากกว่านี้ สามารถติดตามรับชมได้ที่

QUEEN OF THE SUN: WHAT ARE THE BEES TELLING US?