ความรักเป็นเรื่องเก่าแก่ของโลก และเป็นจุดกำเนิดของพลังขับเคลื่อนมหาศาล แต่ถ้าจะให้เล่าแบบไม่โรแมนติกเลยว่า เราจะมีแรงไปรักไปขับเคลื่อนอะไรไหว ถ้าไม่ได้มีอาหารตกใส่ท้อง พลังงานของมนุษย์เราก็มาจากสิ่งเรียบง่ายแบบนั้น

ข้าวสักจาน อาหารสักมื้อ คือจุดกำเนิดของความรัก

ข้าวสวยร้อนๆ คำนี้พอเติมกับอะไรลงไป ก็ได้กลิ่นเห็นควันลอยฉุยขึ้นมา ในฐานะคนไทยที่กินข้าวเป็นอาหารหลัก ก็อยากให้เติมความรักลงไปในข้าวสักนิด ด้วยการมาทำความรู้จักกับสิ่งที่อยู่บนจาน อาหารที่เรากินกันทุกวัน

มันเป็นยังไง? ไหนเล่าซิ!!!

ที่มาของการกินข้าวเป็นอาหารหลักของคนไทย

ทำไมไม่กินเผือก กินมัน แบบนั้นก็ได้คาร์โบไฮเดรตเหมือนกัน ได้เหมือนกัน แต่สุนทรีย์ของรสสัมผัสต่างกันโดยสิ้นเชิง เริ่มต้นจากที่ตั้งของประเทศไทย เป็นพื้นที่ราบลุ่มติดน้ำ วิถีชีวิตและวิถีการกินของคนไทยจึงเกี่ยวข้องกับน้ำและแน่นอนว่า ข้าวก็ขึ้นในน้ำ ควายที่เอาไว้ไถนาก็เป็นควายน้ำ เราเกี่ยวข้องผูกพันกันอย่างลึกซึ้งมาช้านาน

หากจะขอปรบมือให้ใครสักคน ก็คงเป็นคนสมัยก่อนที่ลองเอาพืชในน้ำ มาผ่านขบวนการจนออกมาเป็นข้าวสวยแถมยังคิดได้ด้วยว่า พืชชนิดนี้ กินกับอะไรก็อร่อย อยู่ท้อง และมีประโยชน์มากมาย ด้วยการลงแรงกายใจตั้งแต่วันหว่านเมล็ดจนถึงเก็บเกี่ยว เชื่อมต่อด้วยความศรัทธา ความเชื่อ การให้เกียรติและความเคารพต่อผืนแผ่นดิน ธรรมชาติ จนเกิดเป็นประเพณีและพิธีกรรมต่าง ๆ

เพราะแบบนี้ “ข้าว” จึงเป็นมรดกของความวิริยะอุตสาหะของบรรพบุรุษไทย สายสัมพันธ์แห่งความรักที่ส่งต่อมารุ่นต่อรุ่น

กินข้าวหรือยัง?

นี่ไม่ใช่คำถามไก่กาแบบที่ถามไปแบบนั้น มันเป็นคำถามที่มาจากความรักความห่วงใย หากมองให้ลึกเข้าไปอีกนิด เพราะข้าวมีความสำคัญ ในแบบที่ถ้ากินข้าวมาแล้วก็แปลว่าชีวิตยังสู้ไหว แค่พูดว่ากินข้าว ก็แทบจะเท่ากับอาหารทั้งมื้อ ต่อให้ไม่มีกับข้าววิเศษวิโส ขอให้มีข้าวกินเป็นใช้ได้ สุภาษิตของจีน ให้ความสำคัญกับข้าวถึงขั้นที่ว่า เป็นสิ่งมีค่าในชีวิต หาใช่เงินทองไข่มุก แต่เป็นธัญพืช 5 ชนิด และข้าว คือ 1 ในธัญพืชที่มีค่าที่สุดในนั้น ประเทศเวียดนาม หากเกิดภาวะอดอยาก ชาวนาคือผู้มีฐานันดรสูงอันดับหนึ่ง แม้แต่ในประเทศเกาหลีสมัยโบราณ ปริมาณข้าวคือตัวชี้วัดฐานะของชาวบ้านธรรมดา หาใช่เงินทองไม่ ที่ว่าควรกินข้าวให้หมดจาน คงเพราะคุณค่ามหาศาล ไม่ใช่เป็นเพราะสงสารชาวนาแต่อย่างเดียว

ไม่เฉพาะในประเทศไทย ข้าวถือเป็นพืชอาหารที่สำคัญชนิดหนึ่งของโลก

และไม่ว่าประเทศไหนจะปลูกข้าวได้มากเท่าไหร่ เราก็ยังขึ้นชื่อเรื่องคุณภาพยอดเยี่ยมและเป็นที่นิยมจากทั่วโลก ถึงแม้ใครจะรู้จัก ข้าวหอมมะลิ ซึ่งเป็นข้าวที่ถูกพัฒนาสายพันธุ์จนได้เมล็ดสีขาวสวย นุ่มนวล และมีกลิ่นหอมเหมือนใบเตย แต่เกษตรกรชาวนาไทยก็ยังไม่หยุดในการพัฒนาพันธุ์ข้าวอีกมากมาย ซึ่งแต่ละชนิดก็มีสีสัน รสชาติ รสสัมผัส กลิ่นที่แตกต่าง รวมถึงคุณประโยชน์ที่อยู่ในข้าวแต่ละเมล็ดแต่ละสายพันธุ์อีกด้วย

เพราะข้าวจานแรกของเรา มาจากฝีมือแม่

อาจจะเป็นข้าวเละ ๆ ในวัยเด็ก ที่ผ่านการบดด้วยแรงมือ รสมือแม่ของใครก็อร่อยเสมอสำหรับลูก ๆ บ้านนั้น การกินข้าวที่บ้านพร้อมหน้าพร้อมตากันในครอบครัว จึงเป็นช่วงเวลาที่เต็มไปด้วยความรักความผูกพัน ในแบบที่เราอาจจะหลงลืมมันไป สิ่งเล็ก ๆ เรียบง่ายเช่นนี้ คือจุดเริ่มต้นความรักของสถาบันครอบครัว แค่เพียงเราพูดว่า วันนี้จะกลับไปกินข้าวที่บ้าน ในสมองของมนุษย์แม่ก็มีเรื่องให้วิ่งวนเต็มไปหมด หุงข้าวหรือยัง ตู้เย็นมีอะไรไหม หรือจะโทรสั่งอะไรมาให้ลูกกินดี ถึงแม่จะไม่ได้พูด แต่ในความวุ่นวายเล็ก ๆ นั้น มีความรักอบอวลเต็มไปหมด

การกินข้าวร่วมกัน ช่วยกันทำอาหาร การถ่ายทอดกลเม็ดเคล็ดลับ เสียงทอดฉ่า เสียงโขก เสียงสับ เสียงตำน้ำพริกโป้กเป้ก การพูดคุยกันบนโต๊ะอาหาร วัฒนธรรมการกินแบบไทย ๆ ที่แสนอบอุ่นเช่นนี้ อาจเป็นเรื่องที่กำลังเลือนหายไปจากชีวิตคนเมือง สิ่งที่โอบล้อมคำว่าครอบครัวเอาไว้ แค่การกินข้าวด้วยกัน กลายเป็นเรื่องยากเย็นไปเสียแล้ว เรารีบ จนเราลืมละเมียดละไมกับการใช้ชีวิต

การทำความรู้จักอาหารที่เราใส่ปากในทุกวัน คือการเริ่มมองเห็นคุณค่าของสิ่งรอบตัว เป็นการฝึกให้หัวใจอ่อนโยน และเข้าใจในสิ่งต่าง ๆ มากยิ่งขึ้น สร้างภูมิต้านทานพลังงานลบ ๆ ทั้งหลายได้อย่างยอดเยี่ยม

ภาพประกอบจาก greenery.org

แรงบันดาลใจของบทความนี้ มาจากเทศกาลข้าวใหม่ 2565 ของมูลนิธิเกษตรกรรมยั่งยืนร่วมกับโครงการสวนผักคนเมือง ที่จัดขึ้นเมื่อวันที่ 15-16 มกราคมที่ผ่านมา สื่อความสำคัญของข้าวและชาวนา โดยเฉพาะข้าวพื้นบ้านไทยที่ปลูกตามแนวทางเกษตรอินทรีย์ เป็นงานที่อบอุ่น ให้ความรู้ และได้พบปะพูดคุยกับเกษตรกรกับข้าวที่ฟูมฟัก ความภูมิใจในวิถีของพวกเขาแข็งแรงและร่มเย็น ทุกคำที่บอกเล่าถึงพันธุ์ข้าวของท้องถิ่นตัวเอง เสียงดังฟังชัดและเต็มไปด้วยความรักมากมาย หากใครสนใจงานกิจกรรมดีดีแบบนี้ สามารถเข้าไปกดติดตามได้ที่ สวนผักคนเมือง 

ข้าว คือรากเหง้า คือวิถีชีวิต คือความรัก คือความสุข คือพลังงาน

หากความรักของเรา เริ่มต้นจากข้าวสักจาน อาหารสักมื้อ เพื่อเติมพลังให้ชีวิต ก่อนที่จะออกไปต่อสู้ ไปสร้างสรรค์ ไปรักใคร

ก็ขอให้ทุกท่านได้เริ่มจากการ ได้กินข้าวกับคนที่รักสักมื้อ อย่างอื่นไว้ว่ากัน  

ติดตามเรื่องเล่าจากข้าว ได้ที่รายการ เมล็ดข้าวเล่าเรื่อง ทุกวันจันทร์ เวลา 17.30 น. ทางไทยพีบีเอส

บทความและภาพประกอบโดย : ณภัค ภูมิชีวิน